Fercan
YALINKILIÇ
Vadeli
piyasası yatırımcıların, hisse senetlerine göre daha az aşina olduğu bir
piyasadır. Ancak vadeli ürünlerin pek çok faydaları bulunmaktadır. Öncelikle
hisse senetleri ile sadece şirketlere yatırım yapılabilirken, vadeli ürünlerle
emtia, hisse endeksleri, dövizler, tahvil faizleri, karbon emisyonları, enerji
gibi onlarca değişik varlığa yatırım yapılabilir. Bu çeşitlilik yatırımcılara
alternatif piyasalar yatırım olasılığı sunarak daha fazla seçme şansı
tanır.Ayrıca vadeli kontratları kaldıraçlı olduğu için kar miktarını arttırır
ancak oluşabilecek zararı da yükseltir. Vadeli piyasalar rehberi yazısının
tamamı için haberin devamını tıklayın...
UZMANI OLMAYANLAR İÇİN VADELİ PİYASALAR-1
Vadeli
piyasası yatırımcıların, hisse senetlerine göre daha az aşina olduğu bir
piyasadır. Ancak vadeli ürünlerin pek çok faydaları bulunmaktadır. Öncelikle
hisse senetleri ile sadece şirketlere yatırım yapılabilirken, vadeli ürünlerle
emtia, hisse endeksleri, dövizler, tahvil faizleri, karbon emisyonları, enerji
gibi onlarca değişik varlığa yatırım yapılabilir. Bu çeşitlilik yatırımcılara
alternatif piyasalar yatırım olasılığı sunarak daha fazla seçme şansı
tanır.Ayrıca vadeli kontratları kaldıraçlı olduğu için kar miktarını arttırır
ancak oluşabilecek zararı da yükseltir.
Vadeli
piyasalarda vadeli kontratları (Futures contract) denilen bir ürünle yatırım
yapılır. Aslında vadeli kontratı miktarı belli, teslim tarihi belli bir
anlaşmadır. Kontratı satın alan kişi, belli miktar varlığı, teslim tarihinde
almak için paranın bir kısmını bugünden öder. Örneğin ben 1 adet Temmuz tarihli
altın vadelisi aldım. 1 altın kontratı 100 ons altın içindir. Ben bu satın
aldığım vadeli kontratı için bir teminat yatırırım. Bu teminat aslında bir ev
için kapora yada depozito yatırmakla aynı şeydir. Altın fiyatı yükseldiği zaman
benim kontratımın değeri de yükselir. Altın fiyatı düşerse benim kontratımın
fiyatı düşer. Spot altının onsu 1 dolar artarsa, benim kontratımın değeri
de 100 dolar artar. Bunun sebebi de benim kontratımın büyüklüğünün 100
ons olmasıdır. O yüzden spot altın 1 dolar yükseldiğinde ben 100 dolar
kazanırım, spot altın 1 dolar düştüğünde de 100 dolar kaybederim.
Dikkatli
yatırımcılar vadeli kontratın neden kaldıraçlı olduğunu farketmişlerdir.
Kaldıraç bir ürünün ne kadar riskli, dolayısıyla da ne kadar kar potansiyeli
olduğunu belirler. Spot altın 1 dolar oynarken, benim kontratımda yaşanan 100
dolarlık değişim, kar olasılığını da zarar riskini de arttırır.
FİZİKSEL
TESLİMAT VE NAKİT TESLİMAT
Satın
aldığım vadeli kontratını teslim tarihine kadar elimde tutarsam bana teslimat
yapılmasını istiyorum demektir. Teslimat fiziksel olarak yada nakit olarak
yapılabilir. Fiziksel teslimatta vadeli kontratının konusu olan varlık, kontrat
miktarı kadar bana ulaştırılır. Bunun karşılığında ben kontratı satın aldığımda
ödediğim teminat üzerine, toplam kontrat değerini teslim etmekle yükümlüyümdür.
Nakit teslimatta ise varlık fiziksel olarak el değiştirmez. Eğer ben kardaysam
bana karım teslim ediciler tarafından ödenir. Zarardaysam ben ödeme yaparım.
Bireysel
yatırımcıların ve spekülatörlerin vadeli kontratlarını teslimat tarihine kadar
ellerinde tutmalarına izin verilmez. Bireysel yatırımcılar teslimat tarihinden
önce belirlenen son işlem tarihinde pozisyonlarını kapatmak zorundadır. Aksi
takdirde son işlem gününün akşamında borsa kontratları otomatik kapatır.
VADELİ
KONTRATLARDA POZİSYON ALMA
Eğer bir
varlığın değer kazanacağını düşünüyorsak, o varlığın vadelisi satın alınarak
“uzun/long” pozisyon alınır. Eğer ben varlığın değer kaybedeceğini düşünüyorsam
kontratı satarak “kısa/short” pozisyon alırım. Örneğin İMKB 30’da bir yükseliş
bekliyorsam VOB30’da kontrat alırım. Yok eğer bir düşüş öngörüyorsam VOB30
kontratı satarım.
TEMİNATLAR
VE TEMİNAT İSTEMİ (MARGIN CALL)
Teminat vadeli
piyasası ile hisse senetleri piyasasının farkıdır. Eğer ben kaldıraçsız hisse
senedi satın alırsam, hissem 0 TL’ye gitse bile elimde tutabilirim. Ancak
vadelide durum biraz farklıdır.
Vadeli
kontratını satın aldığımda ödediğim paraya ilk teminat denir. Eğer açığa satış
yaparsam da oluşacak zararı karşılayabilmek için yatırım hesabımda belli miktar
bir para bulunması gerekir. Buna da ilk teminat denir. Eğer vadeli kontratına
söz konusu olan varlık beklediğimin tersi yönde hareket yaparsa ödediğim teminat
azalmaya başlar. Yani ben zarar ediyordum. Zararım belli bir miktara kadar
artarsa yani teminatım belli bir noktaya kadar düşerse borsa banden teminat
yatırmamı ister (Buna margin call denir). Borsanın benden ne zaman ve ne kadar
teminat isteyeceği her ürün için farklıdır.
Teminatı
altın vadelisi ile örneklendirelim. Altın vadelisi için ilk ödemem gereken
teminat 10.125 dolardır. Diyelimki ben altının değerinde bir artış bekliyorum
ve 1 adet altın kontratı satın almak için 10.125 dolar ödedim. Ancak beklediğimin
aksine altında bir düşüş yaşanıyor. Altının ons fiyatı yaklaşık 25 dolar
düşüyor. Benim kontrartım 100 onsluk olduğu için benim hesabım 2500 dolar
geriler. Ödediğim 10 bin küsür dolarlık teminatım 2500 dolar azılarak 7500
dolar seviyesine iner. Altın vadelisinin işlem gördüğü borsa olan Comex’de
teminatın düşmesine izin verilen en düşük seviye 7500 dolardır. Buna teminat
miktarına da “sürdürme teminatı” denir. Eğer benim hesabım bu seviyenin
altına düşerse, yani altın daha da değer kaybederse borsa benden hesabımı 7500
dolara tamamlayacak parayı yatırmamı ister. Eğer ben bu parayı yatıramazsam
pozisyonumu otomatik olarak kapatır.
BAŞLICA
VADELİ ÜRÜNLERİ
Döviz:
Dolar/Türk
Lirası - USD/TL (VOB)
Euro/Türk
Lirası - EUR/TL (VOB)
Euro/Dolar -
EURUSD (VOB,CME)
İsviçre
Frangı/Dolar - CHF/USD (CME)
Dolar/Japon
Yeni - USD/JPY
Metallar:
Altın
Gümüş
Platinyum
Paladyum
Endeks
Kontratları:
IMKB30 -
VOB30
IMKB100- VOB
100
S&P 500
DOW
NASDAQ
FTSE
(İngiltere FTSE 100 endeksi)
DAX (Alman
DAX endeksi)
EMTİA:
Brent Petrol
NYMEX ABD
ham petrolü
Bakır
Pamuk
Dondurulmuş
Portakal Suyu
Canlı Hayvan
Kahve
Pirinç
Buğday
Mısır
Şeker
Kereste
Kakao
TAHVİL
ABD
tahvilleri
Alman
Tahviller
İngiliz
tahvilleri
DİĞER:
Gazolin
DoğalGaz
Karbon
Emisyonu
Faiz
oranları
